het onderzoek
artistiek onderzoek naar het vastleggen van de ontmoeting
Ik wil als kunstenaar ontmoetingen vastleggen en onderzoek mogelijkheden, zodat de techniek niet de belangrijkste en storende factor is. Een ontmoeting vastleggen d.m.v. fotografie vergt techniek (camera en licht). Tegelijkertijd is de camera een obstakel tussen mij en de geportretteerde. Het vinden van de balans tussen techniek en inhoud bereik ik door een gesprek en tijd. Deze werkwijze resulteert in een ontspannen situatie, waarin de geportretteerde de aanwezige camera niet meer als belemmering ervaart. Dit onderzoek zal leiden naar een repertoire om de balans tussen techniek en inhoud in evenwicht te houden.
inhoud:
- De ontmoeting met een familie.
- De bevrijding van de techniek | Lexzie
- Samenvatting van opdrachten aan de hand van filosofiecolleges.
- Samenvatting van Labdagen.
- Mini artistiek onderzoek binnen COL (community of learners)
- Peer project
- Mijn definitie van kunst
De ontmoeting met een familie
Dit gezin bestaat uit Jan (vader), Lies (moeder), Jan Willem (zoon) en Hilde (dochter).
Ik startte met het maken van afzonderlijke afspraken, ik neem per persoon ruim de tijd om wederzijds vertrouwen op te bouwen, te fotograferen, te selecteren en te reflecteren. Aangezien iedereen een volle agenda had en Hilde een jaar in het buitenland werkte, heeft dit project voordat het bij deze familie aan de muur hing ruim anderhalf jaar geduurd.
Door de tijd werd de vraag waarom zij deze foto’s wensten steeds duidelijker en het kiezen meer speciaal. Tijdens dit proces bedacht de familie dat zij van ieder gezinslid een drieluik wilden. Een drieluik met bijvoorbeeld een serieus, lachend en melancholisch portret. Het vastleggen van alle karaktereigenschappen in één portret gaat niet. Ik begreep de vraag, toch heb ik mij daar als kunstenaar tegen verzet. Dit gezin had specifiek vanwege mijn afzonderlijke portretten voor mij gekozen. Portretten ontstaan niet zomaar, mijn visie heeft daarop grote invloed. Als ik had toegegeven aan het drieluik dat zij wilden, dan was mijn signatuur waarvoor ze mij gekozen hadden verloren gegaan. Door goed te reflecteren met de familie, waren wij het samen eens, dat er van iedereen een portret was dat het voorgestelde drieluik zou overstijgen.
De gekozen portretten door de familie.
Reflectie
Deze familie had mij gekozen tijdens een open atelierroute waaraan ik deel nam. Zij begrepen direct waarom ik geen familieportretten maak, maar afzonderlijke portretten van ieder gezinslid. Dat was mede voor Jan en Lies aanleiding om mij de opdracht te gunnen.
Het idee dat ontstond om voor een drieluik te kiezen ging tegen mijn kunstenaarsvisie in, het koste mij veel moeite om bij mijn kern te blijven. Het maakte mij onzeker, terwijl dat niet nodig was. Zij hadden mij gekozen op basis van mijn werk. Door het persoonlijke contact dat ik opbouw tijdens zo’n project vind ik het lastig om bij mijn kern te blijven. In deze situatie heeft Saskia (mijn vrouw) me gesteund om bij mijn visie te blijven. Deze beslissing heeft hét gewenste resultaat opgeleverd en daar was het gezin mij achteraf dankbaar voor.
Met de bevindingen dankzij dit artistieke onderzoek weet ik, dat ik nu misschien een andere keuze had gemaakt. In de conclusie van dit artistiek onderzoek kom ik hier op terug.
De bevrijding van de techniek | Lexzie
Naast portretten maak ik onder de naam Lexzie op basis van door mij gemaakte digitale foto’s abstracte samengestelde werken. Ik maak dit werk sinds een burn-out in 2005 waar ik tegen op liep als gevolg van mijn werk in opdracht destijds. Dit werk werd mijn uitlaatklep om mijn passie, de liefde en de vrijheid van verbeelden terug te vinden. Ik begin zonder plan of doel en zie wat er ontstaat. Puur vanuit mijn kern, heerlijk!
Mijn eerste werk Artist meets a Family ontstond en is geëxposeerd tijdens een kunstroute in Groenlo in 2005.
Artist meets a Family
Samenvatting van opdrachten aan de hand van filosofiecolleges
Tijdens de filosofiecolleges van Yorick Karseboom zijn de de volgende thema’s behandeld:
- Heteroniemen
- Heterotopia
- Meta-Ethiek
Mijn definitie van het begrip heteroniemen: andere, nieuwe, meerdere beschreven identiteiten van het zijn van een individu aan de hand van heterogene eigenschappen.
Het begrip heterotopia betekent letterlijk: andere plaats en gaat over de filosofie van de ruimte.
De meta-ethiek gaat over het vraagstuk hoe wij tot de conceptie van het goede en het slechte komen.
De colleges over heteroniemen hebben mij geleerd en duidelijk gemaakt waarom ik mijn Lexzie werk onder een andere naam maak en publiceer. Lexzie is mijn heteroniem.
Als Lexzie:
- creëer ik vrijer,
- mag werk mislukken.
- zijn er geen regels en kaders.
- werk ik volledig autonoom.
Tijdens de filosofieopdrachten bleek dat ik deze met mijn heteroniem Lexzie ging uitwerken, omdat ik mij daar vrijer kan uiten dan met klassieke fotografie.
de Vipalicx
Binnen het thema heteroniemen kregen wij de opdracht: werk een dierlijk heteroniem van jezelf uit. Ik werkte deze uit d.m.v. een film genaamd: de Vipalicx.
Mijn dierlijk heteroniem is digitaal ontstaan door toeval uit mutatie van ronddwalende algoritmen. Deze ronddwalende algoritmen presenteren een verkeerde wereld aan de menselijke bewoners van planeet aarde, die dataoverdracht gebruiken om te delen. De Vipalicx merkt dat het zich anders gedraagt en blijkt in staat om algoritmen te verslinden om nieuwe kennis te vergaren, waardoor deze veranderen en niet meer functioneren. De Vipalicx wordt door het verslinden van algoritmen menselijker. Meeliftend op datastromen bemerkt het, dat algoritmen het leven van de menselijke bewoner verstoort. De Vipalicx wordt geconfronteerd met toename van algoritmen. De mens produceert deze algoritmen veelvuldig. Algoritmen wijzigen continu en proberen steeds vaker de Vipalicx aan te vallen met extra nullen en enen om het op een dwaalspoor te brengen. De Vipalicx is de algoritmen steeds te slim af, want het leeft van ze.
De Vipalicx leeft met zichzelf in tweestrijd, want als het meer algoritmen verslindt dan door een de mens wordt aangeboden, zal het ophouden te bestaan. Om die reden neemt de Vipalicx niet langer het hele algoritme tot zich, alleen het nodige en muteert het algoritme tot een meewerkend algoritme dat vervolgens virussen aanvalt. Daardoor blijft er genoeg voor de Vipalicx om van te leven. De Vipalicx is niet schadelijk voor gezonde data, want het is niet uit op revolutie, maar op een eerlijke datastroom. Door het teveel tot zich nemen van data moet het voorkomen dat het muteert. Net voor dat moment kloont het zichzelf in een nieuwe beginvorm Vipalicx. De overtollige data laat het achter en door de mens opruimen tijdens defragmentatie van hardware.
Op het internet beweegt slechts één Vipalicx om orde op zaken te stellen en de mens te beschermen tegen algoritmen. De Vipalixc is te herkennen aan het licht dat het uitstraalt. Dit licht beschermt het tegen onverwachte nullen en enen die het willen aanvallen. Het licht zal verkleuren en de Vipalicx zal reageren.
Ontmoet de Vipalicx in de volgende film.
Reflectie
Na het lezen van de twee teksten: Leven als een Beest (Foster) en What it’s like to be a bat (Thomas Nagel), ging ik nadenken over mijn dierlijk heteroniem. Mijn creatieve brein ging direct op hol en ik kon niet anders dan mijzelf in de toekomst te wanen als een dier zoals hierboven beschreven.
Ik gebruikte beelden van mijzelf, mijn zus en mijn overleden vader en moeder. Analoge en digitale herinneringen zijn kwetsbaar en zo ontstond dit idee.
Ik voelde grote behoefte om het onverwachte in te zetten om mijn dierlijk heteroniem te verbeelden. Dit resulteerde in bewegend Lexzie werk, terwijl mijn meeste werk stills zijn. Film bood extra mogelijkheden en vrijheden ten opzichte van een still tijdens deze opdracht. Ik koos voor een vertrekpunt als kunstenaar en niet als fotograaf, zodat ik de vrijheid voelde om een werkwijze te kiezen die ik nodig achtte. Ik creëerde met mijn heteroniem Lexzie mijn dierlijk heteroniem: de Vipalicx.
Heterotopia
In het thema heterotopia werkte ik een stad uit in de stijl van Italo Calvino. Algemeen gold dat er een bepaald concept, fenomeen of eigenschap centraal stond, uitvergroot werd en de basis werd voor de gehele stad.
Ik heb deze film in dit dossier opgenomen, omdat dit werk, maar vooral de worsteling de aanloop was, naar de opdracht heterotopia op locatie. Tijdens één van de labdagen heeft het thema heterotopia voor een enorme doorbraak heeft gezorgd voor mij als kunstenaar.
Mijn hersenen sloegen op hol en ik liep compleet vast. Ik geef om mensen en veel minder om plaatsen, terwijl ik direct voel of ik ergens op mijn gemak ben. Ik ervoer heterotopia als een lastig onderwerp. Na het een paar dagen los te laten, ben ik verdergegaan met het vervolg. Brainstormen op papier hielp.
- Een stad zonder communicatiemiddelen.
- De gedachten stad.
- De stad zonder vervuiling.
- Mensen die veel meer zintuiglijk communiceren.
- Ze hebben een zesde zintuig telepathie of slechts één: telepathie
- Een betere wereld op basis van gevoel.
- Mensen met oprechte waarden en normen.
- Iedereen is gelijkwaardig.
- Hoe ziet die mens eruit en is het wel een mens?
- De stad zonder haast en stress en tijd.
Uitwerking
In mijn heterotopia leven mensen met slechts één zintuig. Zij bezitten het vermogen om telepathisch te leven en te communiceren. Een fysiek lichaam hebben ze niet, zij zijn een telepathisch molecuul. De mensheid is als gevolg van extreem kapitalisme en crises ten onder gegaan aan haar eigen gedrag. Moeder aarde heeft ingegrepen. Na een derde wereldoorlog heeft ‘onze’ planeet bepaald om met het gedrag van de gehele mensheid af te rekenen. Pandemieën, overstromingen, aardbevingen, vulkaanuitbarstingen, branden en gebrek aan zuurstof hebben geleid tot het einde van de mensheid op aarde. Tot groot geluk van vooral de niet gelovigen leven wij verder. Als telepathisch molecuul, zwevend in een zwart gat. Wij zijn terecht gekomen in een oneindige ruimte waar materialisme geen rol meer speelt. Er is geen cloudopslag en energie meer nodig. Wij produceren geen afval en infrastructuur bestaat niet. Via een telepathisch verzoek kunnen wij bij elkaars kennis. Deze nieuwe vorm van databeheer en razendsnelle dataoverdracht kost geen energie. Na jaren roofbouw op ‘moeder’ aarde en kapitalisme zijn wij verworden tot dit zwevende zintuig dat ons het ultieme geluk laat ervaren zoals nooit daarvoor. De wedstrijd is voorbij, iedereen is hetzelfde en heeft toegang tot alle beschikbare informatie. Wij leven met en in elkaars verbeelding. Iedereen is zintuiglijk verbonden, we zweven met de flow mee. De menselijke emotie die in onze herinneringen zijn opgeslagen blijven bestaan en bevestigen onze cultuur. Dit is het, want voortplanten kunnen wij ons niet meer. Hoelang dit zwevende bestaan voortduurt weet niemand, de toekomst zal het uitwijzen. Eindelijk beseffen wij dat gelijkwaardigheid ook kan leiden tot tevredenheid. Ondertussen herstelt de aarde van de opgelopen wonden door eeuwenlange menselijke populatie, in een nieuw heterotopia voor de toekomst.
Maak kennis met deze heterotopia via deze film:
Reflectie
Ondanks de strijd om mij thuis te voelen binnen heterotopia heeft deze opdracht mij buiten begaande paden gedwongen. Ik moest diep graven om deze stad te bedenken. Ook hier ben ik gestart met de mens en door deze via de weg van 3D vormen te abstraheren, ben ik tot deze film gekomen. Ik liep aan tegen mijn beperkte kennis van het 3D model. Tevens kon mijn apparatuur deze berekeningen nauwelijks aan. De eind film is twee dimensionaal en wederom gemaakt met de vrijheid van een autonoom kunstenaar.
Samenvatting van Labdagen
Labdagen zijn dagen waar ik aan de hand van opdrachten nieuwe mogelijkheden onderzoek als kunstenaar. In mijn praktijk gebruik ik fotografie en de werkwijze van Lexzie. Tijdens deze labdagen onderzoek ik enerzijds nieuwe verbeeldingsmogelijkheden binnen mijn medium fotografie om tot een ontmoeting te komen en daarnaast nieuwe mogelijkheden om de ontmoeting vast te leggen.
Labdag 1
Tijdens labdag 1 ging ik een andere uitvoerende vorm onderzoeken, namelijk tekenen. Ik wilde verder onderzoeken wat vrij creëren met mij als kunstenaar doet.
Ik begon te tekenen op een A4 vel aquarel papier met zwarte pen en oliepastels, op gevoel en intuïtie. Na een tijdje kwam Nathalie bij mij en vroeg of ik niet heel groot wilde werken. Wauw, dat ben ik gaan doen, op een groot stuk karton (1,5 x 3 meter), heerlijk. Groot bewegen, vieze handen, dicht op het papier waardoor je overzicht verliest. Ik vond dat heerlijk.
De tekening was voltooid, maar ik voelde de behoefte om het te verscheuren of te vervormen tot een ruimtelijk object. Ik heb te tekening gevormd naar een ruimtelijk object. Na dit moment zorgde Nathalie voor de nodige extra inspiratie aan de hand van werk van andere kunstenaars. Ik fotografeerde het object van alle kanten met mijn telefoon, om er in mijn atelier een bewegend object van te maken.
Tijdens mijn leven als kunstenaar heb ik regelmatig eenmalig en kort geëxposeerd. De serie was bijvoorbeeld slechts 24 uur te bekijken. Deze tijdelijkheid vind ik heerlijk, welke ook Marina Abramovic als kunstenaar toepast. Haar performances heeft zij wel altijd laten vastleggen, deze waren altijd gebonden aan een periode van tijd. Ze besloot haar performances nooit te herhalen, dat doel heeft zij inmiddels losgelaten, want enkele worden herhaald met toestemming en instructie van Abramovic door andere kunstenaars (Abramovic, 2008). Zo ontstond het idee om mijn peers te vragen wie mij wilde helpen om het object te vernietigen aan het einde van labdag-1. Hanneke en Michel wilden hier wel gehoor aan geven. Dit proces heb ik vastgelegd, echter nu met video. Enerzijds voor het geluid en anderzijds om dit proces te kunnen toevoegen aan de eindfilm. Weg ermee! Wat overblijft is een korte film en de herinnering aan een fantastische dag en een éénmalig werk.
Reflectie
Ik ging aan de slag met oliepastels, aquarel papier in het formaat A4. Door klein te werken bleef de tekening braaf, het zetje van Nathalie om groot te werken was niet in mij opgekomen, maar voelde heel bevrijdend. Tekenen is een matig ontwikkelde kant van mij. Het beperkt zich tot het doen van impulsieve dingen, wat lijdt tot een vorm van abstract werken. Wel heel kleurrijk, dit in tegenstelling tot de manier waarop ik fotografeer. Het vormen van een groter 3D werk vond ik heerlijk en bevrijdend, dit maakte het voor mij af. De vreugde, blijdschap en de energie die Hanneke en Michel investeerden om mijn object te vernietigen vond ik fantastisch. Ze waren zelfs een beetje buiten adem. Ik genoot ervan, wat een fijne dag!
Dit onderzoek leverde mij op dat vrijheid om te creëren een grote behoefte van mij is. Door vrijheid neem ik andere afslagen. Van een grote tekening naar een 3D object, dat vervolgens leidde tot een ontmoeting met Hanneke en Michel, om het werk te vernietigen naar een eindfilm van het object dat niet meer bestaat.
Labdag 2
Tijdens labdag 2 bij Terra op het Suikerunie terrein in Groningen ging ik na een college van Bram Esser aan de slag met heterotopia. Ik ging op zoek naar een mogelijkheid om de ontmoeting te stimuleren en vast te leggen met heterotopia als vertrekpunt. Ik had een camera en een vergrootglas mee. Ik wilde mijzelf uitdagen anders te reageren op de omgeving. Tijdens mijn eerste labdag had ik een ander medium verkend. Nu wilde ik terug naar mijn basis en dat is fotografie. Maar ja daar sta je dan met je gereedschap en jezelf. Misschien had ik wel een onderwerp, lees persoon willen hebben als lijdend voorwerp. Aangezien elke andere peer zelf een opdracht had was ik op mijzelf aangewezen. Als een soort Sherlock Holmes ging met mijn vergrootglas op zoek naar……, ja naar wat?
Tijdens deze zoektocht ontdekte ik dat ik naast de omgeving ook mijzelf kon zien in het vergrootglas en in een enkele situatie tweemaal, waarvan één versie ondersteboven. Er ontstond door in het vergrootglas te kijken en tegelijk het vergrootglas door het landschap te bewegen een nieuwe Heterotopia met mijzelf in de hoofdrol. Een soort fluïde zelfportret dat komt en gaat met een landschap dat zich deelgenoot maakt in het glas. Ik bevond mij dankzij het vergrootglas in een andere ruimte die zich alleen afspeelt binnen dit vergrootglas. Het hele beeld is continu aan verandering onderhevig als een soort film. Het beeld manifesteert zich als een vluchtige en veranderende heterotopia.
Boven aanzicht van de gekozen locatie bij terra op het Suikerunie terrein.
Na het testen op verschillende locaties bleek deze locatie en setting op deze dag het best te werken. Het water omsloten met hoge bomen, de zon als tegenlicht, afwisselend wolken en bomen achter mij werkte goed. De omstandigheden zoals de zon, contrasten, verschillende structuren, bomen, struiken, gras, water, de grindweg, wolken en de blauwe lucht zorgden voor mooie veranderende heterotopia’s in het vergrootglas. Ik maakte een film met en van mijzelf in het vergrootglas om deze heterotopia vast te leggen.
Reflectie
Aan het einde van de middag gingen wij met alle peers bij eenieder kijken naar al het gemaakte werk. Bram vond mijn heterotopia boeiend en stelde zich een pak voor met vergrootglazen waarin je dan via de vergrootglazen naar de wereld kunt kijken.
Het onderwerp heterotopia vond ik moeilijk toe te passen binnen portretfotografie. Natuurlijk portretteer ik mensen op verschillende locaties, maar daar zocht ik niet naar. Het moest een nieuwe heterotopia worden. Door te experimenteren met datgene dat ik bij me had (vergrootglas) lukte het mij om het portret (zelfportret) in een andere vluchtige, tijdelijke heterotopia te positioneren. Mijn deelnemende peers beleefden dezelfde fascinatie als ik, met behulp van een vergrootglas je eigen nieuwe heterotopia te beleven.
Dankzij dit experiment ontstond het gesprek tussen Nathalie en mij over een verdieping in mijn manier van werken. Nieuwe mogelijkheden, zoals het onderzoek naar een repertoire om een adaptieve manier van portretteren te ontwikkelen. Een methode dat de mogelijkheid biedt om een ontmoeting vast te leggen, echter zo vrij dat de geportretteerde ook participeert in het maakproces. Twee subjecten interacteren door het medium te radicaliseren. Zoals tijdens dit experiment waarbij mijn peers participeerden in mijn en hun heterotopia.
Dit onderzoek betekende een doorbraak in mijn visie op het vastleggen van de ontmoeting, het leidde tot de conclusie dat een te ontwikkelen repertoire kan helpen om een ontmoeting vast te leggen. Het vergrootglas zorgt wel voor participatie, maar ik moet testen hoe ik het beeld, ontstaan in dit vergrootglas wil vastleggen. Ik heb in mijn voorbeeld mijzelf met de telefoon gefilmd. Een praktijkonderzoek met participanten zal uitwijzen hoe inzetbaar een vergrootglas kan zijn.
Labdag 3
Tijdens labdag 3 ging ik op zoek naar meer tools om de ontmoeting vast te leggen.
Aan de hand van de meta-ethiek, vergelijk het onvergelijkbare, maakte ik drieluiken. De portretten aan de buitenkant zijn vergelijkbaar. Het middelste portret staat op zichzelf en is onvergelijkbaar.
Ik besloot enkele peers te portretteren met licht op beide gezichtshelften in twee portretten recht van voren. Deze opnamen gebruikte ik voor het linker en rechter paneel. Ik wilde duidelijk maken dat onze twee gezichtshelften enorm verschillen. Iets waar ik goed op let tijdens het maken van een portret. Voor het middenstuk vroeg ik de geportretteerde de door mij meegebrachte hulpmiddelen te gebruiken om zichzelf vorm te geven voor de camera. Zij konden kiezen uit aluminium- en vershoudfolie, maar zij mochten ook wat anders beslissen.
Door het aanbod van de hulpmiddelen nam ik weer regie en dat wilde ik eigenlijk niet. Nathalie suggereerde om de rollen om te draaien en zelf voor de camera te gaan zitten. Vervolgens mijn peer te vragen een zelfportret te maken met mij als figurant voor de camera. Dit was fascinerend. Het was heel prettig om geen regie te hebben en die rol echt bij de ander te laten.
Het verschil tussen mijn eerste en tweede idee was groot. Elise heeft aan beide situaties deelgenomen en Marjolein alleen aan de eerste. Marjolien vroeg mij om een mooie foto voor in het middenpaneel. In de situatie met Marjolein kreeg zij de regie, echter met een fotografische opdracht voor mij. Dat was nu precies wat ik niet voor ogen had, maar haar vraag was terecht. Zij mocht doen en vragen wat zij wilde aan mij. Elise gebruikte wel de aluminium- en vershoudfolie en verwachte geen fotografische wensen voor mij.
Aan de serie drieluiken met mij als zelfportret werkten Elise, Roos en Yorick mee.
Elise gebruik makend van mijn aangeboden hulpmiddelen.
Marjolein met haar gevraagde wens aan mij.
Hieronder de drieluiken van mijn peers met mij als figurant voor hun zelfportret.
Elise
Roos
Yorick
Reflectie
De mogelijkheid voor mijn peers om te participeren in het portret van de ontmoeting is een verandering en functioneert als een middel om de ontmoeting vast te leggen. In de eerste situatie met de te kiezen opties behoud ik regie. In de tweede situatie geef ik alle regie uit handen. Ik verlies de controle en het maakt mij bewust, hoe het is voor een ander om voor een camera te zitten. Het voelt heel raar als je aanwijzingen krijgt die heel onnatuurlijk voelen. Tegelijkertijd vind ik het prettig om als kunstenaar geen controle te hebben. Er werden geen vreemde of extreme dingen gevraagd, zoals wel tijdens Rhythm 0 door Marina Abramovic. Geen controle zal zeker anders voelen als er wel extreme dingen gevraagd worden om te doen. Ik zou ze wel hebben gedaan, omdat ik de figurant was voor het zelfportret. Ik representeer slechts de persoon die mij aanstuurt. Ondanks dat ik het resultaat te gek vind, moest ik wennen aan het idee dat ik het niet alleen, maar echt samen gemaakt heb. Het schuurt ook enigszins. Het voelt anders, dan voor een ander te bepalen – ook al is het slechts het moment waarop ik besluit de ontspanknop in te drukken – hoe zijn of haar portret wordt. Deelnemen aan de situatie maakt mij net zo kwetsbaar als de ander. De ontmoeting wordt gelijkwaardiger.
Mijn peers vonden het prettig om mee te werken. Eise Ivo wilde ook meedoen, maar door tijdgebrek lukte dat deze dag niet meer. Daarmee werd wel mijn vraag beantwoord dat een hulpmiddel de behoefte aan participatie kan vergroten. Terwijl deelnemen aan een klassiek portret voor veel mensen een grotere drempel is. Deze werkwijze leidde tot meer gelijkwaardiger communicatie tussen mij en de participant vastgelegd in een drieluik.
Deze werkwijze is een prachtige aanvulling van mijn repertoire, alsook de presentatie in een drieluik. Toch zal ik dit hulpmiddel in de praktijk moeten onderzoeken, want hoe werkt deze bij mensen die niet zoals mijn peers in de kunst werken.
Mini artistiek onderzoek binnen COL (community of learners)
Binnen COL deed ik onderzoek naar aanleiding van de volgende vraag van Nathalie tijdens mijn toelating:
Heb jij altijd communicatie nodig om een portret te maken?
Ik onderzoek deze vraag in relatie tot de portretten die ik in mijn huidige praktijk maak, waarbij communicatie de hoofdrol heeft. In dit onderzoek communiceer ik aan de hand van twee verzoeken en maak twee portretten. Wat gebeurt er als ik de ontmoeting met zo min mogelijk communicatie via deze werkwijze vastleg?
Aanpak
Een portretopstelling in school met zo min mogelijk communicatie tussen mij en de geportretteerde. Eenieder werd apart geportretteerd en kreeg twee verzoeken:
-Opname 1: Toon me je gelaat zoals zelf denkt dat jij gefotografeerd wil worden.
-Opname 2: Sluit je ogen, ontspan en open ze als het jou schikt voor de tweede opname.
Na het fotograferen reflecteerden wij samen de resultaten van de twee gemaakte opnamen en daarna stelde ik mijn peers nog één vraag:
-Is een portret van waarde voor jou?
Hanneke
Hanneke gaf aan dat ze het moeilijk vindt om een houding aan te nemen als ze voor een camera poseert.
Het eerste portret (Portret A) ervaarde ze als positief, terwijl ze het heel prettig vond om bij het tweede portret (Portret B) niets te hoeven. Het gevolg voor haar was wel dat zij vond dat een zwaarder deel van haar zichtbaar werd.
Portet A
Portret B
Wij denken allebei dat er meer uit het portret van Hanneke te halen valt dan nu met deze invalshoek bereikt is.
Op de vraag of een portret van waarde is voor Hanneke antwoordde zij: “Een portret van een ander of samen met iemand wel.” Een portret van haarzelf heeft voor Hanneke niet zoveel waarde.
Roos
Roos gaf aan dat de ontspannen opname (Portret B) haar meer aanspreekt dan de eerste opname (Portret A).
Bij Roos fotografeerde ik een tweede pose waarbij ik haar alleen vroeg om te draaien. Door haar iets bij te sturen ontstond een veel betere opname (Portret C) en de ontspannen versie (Portret D)
Portet A
Portret B
Portret C
Portret D
Roos vindt dat de fotograaf de persoon zichzelf moet laten zijn, dus geen moeilijke en onnatuurlijke posities. Ze wil relaxed zijn. De fotograaf moet haar bij de hand nemen, maar niet zoals dat op haar werk gebeurde waar een fotograaf haar in allerlei poses manoeuvreerde.
Op de vraag of een portret van waarde is voor Roos antwoordde zij: “Alleen als het portret werk gerelateerd is.”
Elise
Elise vond de eerste opname (Portret A) waar ze zelf haar gelaatsuitdrukking mocht kiezen een vakantiefoto. Ze ging deze foto bekijken met oordelen over haar uiterlijk, zoals iets vinden van haar lach, etc.
Bij de tweede opname (Portret B) viel het Elise op dat haar blik direct naar de ogen in het portret werden getrokken. Ook reflecteert ze dat de houding veel meer rust uitstraalt.
Portret A
Portret B
Op de vraag of een portret van waarde is voor Elise antwoordde zij: “Het is belangrijk dat er diepgang in de opname zit.” Ze wil haar ik wel graag terugzien.
We vinden allebei opname (Portret B) beter, maar wij weten dat er meer uit te halen is.
Jacobine
De eigen houding die Jacobine bij de eerste opname (Portret A) aannam resulteerde in een starende blik. Dat werd beter na ontspanning in de tweede opname (Portret B), maar net als bij Roos vond ik het nodig om een kleine aanwijzing te geven. Ook Jacobine liet ik draaien. Opname (Portret C) met haar eigen gelaatkeuze is veel meer Jacobine. De tweede opname (Portret D) van deze pose, heeft meer vindt Jacobine. Haar ogen vertellen meer. Toch vindt Jacobine portret C mooier, omdat ze van haar lach houdt.
Portret A
Portret B
Portret C
Portret D
Op de vraag of een portret van waarde is voor Jacobine antwoordde zij: “Het portret heeft zeker waarde voor mij.” Ze wordt liever in een studio gefotografeerd dan thuis. Thuis voelt voor haar kwetsbaarder dan in een studio. Ik vind het geweldig dat Jacobine zegt dat ze trots kan zijn op een foto van haarzelf.
Nathalie
Nathalie geeft direct aan dat ze niet graag gefotografeerd wordt. De eerste opname (Portret A) waar ze zelf mag poseren vinden we allebei afstandelijk en wantrouwend.
Bij de tweede opname (Portret B) is dat nog steeds zo, echter deze opname stelt al wat meer vragen, maar wantrouwen speelt nog steeds de hoofdrol.
De vraag of het portret waarde heeft heb ik vanwege het einde van de collegedag niet meer kunnen stellen.
Portret A
Portret B
Eise Ivo
Eize Ivo is heel tevreden met de eerste opname (Portret A).
De tweede foto (Portret B) laat de ontspannen situatie nog niet zien zei Eize Ivo, want daar was de geest nog niet. Hij denkt dat hij nog te gefocust was op ontspannen zijn, daarvoor heeft hij meer tijd nodig.
Portret A
Portret B
Op de vraag of een portret van waarde is voor Eize Ivo antwoordde hij: “Niet heel erg veel.” Hij vond het in het moment wel leuk om de foto te zien, maar verder hecht hij sowieso weinig waarde aan foto’s.
Reflectie
Met uitzondering van Nathalie en Eize Ivo vond de rest van de deelnemers aan dit onderzoek het ontspannen portret interessanter. Ze vonden dat deze meer vertelden en er werden termen gebruikt als: zwaarder (Hanneke), blik gaat direct naar de ogen (Elise), ogen vertellen meer (Jacobine). Roos vulde aan en vond dat de fotograaf haar bij de hand moet nemen, maar wel haar natuurlijke pose en persoonlijkheid moet respecteren. Jacobine vond haar lachende foto toch mooier dan de tweede waarvan ze vond dat haar ogen meer vertellen, vooral omdat ze van haar lach houdt. Nathalie gaf aan dat ze niet graag gefotografeerd wordt, haar portretten stralen licht wantrouwen uit.
Alle peers gaven aan dat ze meer communicatie heel prettig hadden gevonden. Ook gaven alle peers aan dat ze verwachten dat er door communicatie betere resultaten behaald zouden zijn.
Op mijn tweede vraag of het portret waarde heeft, is met uitzondering van Jacobine het antwoord nee, mits deze noodzakelijk is voor het werk. Hanneke gaf aan dat portretten met een ander of van een ander wel waarde hebben. Jacobine gaf aan dat ze wel een portret van zichzelf zou laten maken.
De tweede vraag is belangrijk voor mij, omdat ik van mijn peers wilde horen wat ik uit eigen ervaring al vermoedde: er is niet zoveel behoefte aan participeren in het reguliere portret. Het is noodzakelijk voor mij om het proces voor het vastleggen van de ontmoeting uit te breiden en te veranderen om participatie te stimuleren.
Peer project
Om mijn repertoire te testen en nieuwe te ontwikkelen binnen mijn praktijk, nodig ik mijn peers één voor één uit in mijn studio. Ik maak een portret op de voor mij reguliere werkwijze en wij maken samen ontmoetingskunst met behulp van een hulpmiddel om onze ontmoeting vast te leggen. Dit project onderzoekt de praktijk situatie van een repertoire om de ontmoeting vast te leggen.
Marjolein en ik startten met een kop koffie en wisselden kennis en visie uit over de positie van mij als fotograaf. Volgens Marjolein verdwijnt de gelijkwaardigheid van communiceren tussen twee mensen als er een camera tussen hen instaat. Dat klopt, want ik neem als kunstenaar de regie. Onbevangenheid van de geportretteerde binnen het gesprek wordt daardoor ondermijnd. Ook reflecteerde Marjolein dat ik vaak hetzelfde verhaal herhaal, alsof ik haar niet serieus neem of denk dat ik haar niet begrijp. Dat klopt en ik was mij daar niet zo van bewust. Ik ga daar op letten! Waarschijnlijk komt dat, omdat ik me vaak – vooral in mijn jeugd – heb moeten verdedigen en ik dat als een tweede natuur doe. Heel irritant voor de ander denk ik. Gelukkig heeft zij mij daarop gewezen.
Na het betreden van mijn mobiele studio gaf Marjolein direct aan dat zij de camera echt een obstakel vindt tussen ons. Voor haar werkt deze setting om op een gelijkwaardige manier te communiceren niet. Ze stelt voor om nadat ik haar gefotografeerd heb, ook mij te fotograferen met mijn camera.
Ik ging met haar in gesprek en deed mijn werk als gebruikelijk. Schuiven met een diffusor en vlaggen om mijn licht te sturen naar waar ik het wil hebben. Marjolein noemde dit schilderen met licht. Tijdens ons gesprek maakte ik mijn opnamen. Vervolgens nam Marjolein na een korte instructie plaats achter mijn camera. Zij vroeg mij haar jasje aan te trekken, want zij vond mij shirt te zwart. In haar enthousiasme vergat ze goed scherp te stellen. Na gezamenlijk reflecteren kozen wij allebei dezelfde opnamen, zoals dat vaak gaat als ik reflecteer met de geportretteerde.
Marjolein was verrast en deelde met mij dat ze blij was om aan mijn project mee te werken, omdat zij anders nooit deze portretten had gekregen. Zij voegde er aan toe dat ze mijn portretten onder autonome kunst schaart, maar dat zij een dergelijk portret nooit in opdracht van zichzelf zou laten maken, omdat het te persoonlijk is.
Eén van haar portretten deed haar denken aan een schilderij van Vermeer. Haar advies aan mij: “Blijf dit vooral autonoom doen en deel je werk met de beschouwer.”
Haar portret door mij gemaakt in combinatie met mijn onscherpe portret door Marjolein gemaakt vormt een verrassend nieuw beeld van onze ontmoeting. Zie het resultaat hieronder samengevat in een tweeluik.
Marjolein & Alex
Reflectie
Deze praktijk situatie met Marjolein maakte wederom duidelijk dat gelijkwaardigheid tijdens een ontmoeting belangrijk is. De storende factor is de camera, vandaar mijn huidige werkwijze om met behulp van tijd en een gesprek dit te door breken, zoals eerder beschreven in dit artistiek dossier. De vraag van Marjolein om de rollen om te draaien tijdens het fotograferen, werkte in onze ontmoeting als hulpmiddel om gelijkwaardigheid te realiseren. Na reflectie kozen wij samen deze beelden. Ik besloot deze samen te voegen tot een tweeluik.
Mijn definitie van kunst
Kunst is voor mij kunst – als beschouwer en maker – als de kunstenaar zijn, haar of hen bewustzijn verbeeldt met behulp van een gekozen medium en daarmee vragen stelt aan de beschouwer of deze meeneemt in een ervaring en deze tot nadenken of participatie stimuleert.
Reflectie
Ik ben tot deze definitie van kunst gekomen, omdat deze precies samenvat wat ik als kunstenaar wil bereiken tijdens het vastleggen van de ontmoeting. Door de ontmoeting kan ik hem, haar of hen meenemen in een ervaring en laten participeren om ontmoetingskunst te maken. Samenwerking stelt aan de participanten vragen en stimuleert tot nadenken. Deze definitie laat alle vrijheid toe om de ontmoeting vast te leggen. Het resultaat is bij aanvang een open vraag.
Lees als gevolg van mijn artistieke onderzoek de pagina: conclusie.